KÜLTÜR EVRİMİ

Milyonlarca yıl önce, dünyanın atmosferindeki bütün su, ateş küreye yağdığında, şimşekler ve

yıldırımların enerjileri ile oluşan sonsuz olasılıktaki bileşiklerin şu an için en önemlisi adenin

difosfattır 1 , çünkü onun sayesinde RNA yani canlının ilk hafıza organı oluştu. Milyon yıllar ile bu

hafıza en uygun yaşama tecrübesini diğer jenerasyonlara aktarmış, hücreler kolonileşmiş, koloniler

organizmalara dönüşmüş, organizmalar ise birden fazla oluşup canlı toplulukları oluşturmuştur.

Bütün canlılar öğrendiklerini diğer jenerasyona aktarmak için çok çabalar, çünkü türünün

devamlılığını sağlamak için gereklidir.

İnsanlar Aletler geliştirdiğinde artık hafızanın değil, kültürün başlangıcı doğar. Mağarada yaşamaya

başladığında insan, taş balta ve mızrak dışında, daha küçük iki alet vardır. Biri iki ucu sivri bir üçgen,

diğeri yarım daire şeklinde bir taş. İlki av silahı. Av öldürülüyor, derisi yüzülüyor ikincisi yani, daha

yeni olan bu alet ise yüzülen deriyi işlenmesi gerektiğinde kullanılıyor.

Tecrübe, cinsiyete göre değişiyor. Eskiden sadece toplayıcılık yaparak yaşamını sağlayan insan evladı,

avlanmayı ve et yemeği öğrendiğinde henüz kütükler ile desteklenmiş mağara-evlerde yaşıyordu.

Doğumu sağlayan kadının korunması için avların çoğunluğuna erkek gidiyordu, çünkü kadının ölümü

yıllık çocuk verme ve soyun devamını getirme sayısını düşürüyordu. Mağaralardan mağara evlere

geçiş, Yarım küre şeklinde evler, Kemik kullanmak, bunlardan iğne oluşturmak gibi gelişimler bu evre

içerisinde oluştu. Kızılderililerin mağara resimleri içerisinde av ayinleri ve ava duyulan saygı temaları

bulunuyor. Bir ayının (ya da herhangi bir hayvanın) uzun direnç koşusundaki mağlubiyeti, insanların

ayı sanki kendisin bahşediyormuş gibi bir düşünce oluşturmuş ve buna mütemadiyen insanlar

saygılarını gösterebilmek için ayının kafasını ve ön ayaklarını yemeden ona saygı ayinleri düzenlermiş.

Ölü hayvanın kafasının önünde şükran borcu olan meyveleri sunarlarmış.

İlker tarımın oluşması ile insanlar yalnızca et değil tahıl, keten ve mısır da üretebilmeye başlayan

insan evladı keteni deriden sonraki ikinci giyecek maddesi olarak kullandı, böylece insanlık ilk kumaşı

üretti. Tarım başlangıcında yalnızca giyim değil sivri damlı ahşap evler de oluşmaya başladı. Artık

insanlar nehir kıyılarında daha çok bulunmaya başlıyor. Avcılığın alternatifi olan tarımı bulmuştu

kadın.

Bakır aletlerin gelişimi ile geyik boynuzundan kazmalar ve ilkel madencilik ortaya çıkıyor ve insanlar

bu yeşil madeni yeni yeni keşfetmeye başlıyor. Bu zaman içerisinde başka kültürler birbirine karışıyor

ve birbirlerini güçlendiriyorlar. En büyük örneklerden biri sonbaharda ölüp bahar, yaz zamanında

dirilen Babil tanrısı Temmuz, Mısırda Osiris, Antik Yunanda Adonis olarak tanınıyor. İlkel tarım

gelişimini takip edemeyen bazı kabile ve insanlar yağmalamayı tercih ettiği için artık köylerin ve tarım

arazilerinin çevresi duvarlarla çevriliyor.Bu zamana kadar yönetim ve egemenlik nerede diyen otoriteye alışmış kişilerin yüreklerine su

serpecek cevabı şimdi yazma gereğinde bulunuyorum. Avcılıktan sonra gelişen liderlik sistemi farklı

tecrübelere göre değişiyor. İz sürme konusunda ayrı, strateji konusunda ayrı, bitkiler konusunda ayrı

ve hayvanlar konusunda iyi olan kişiler ihtiyaç duyulduğu anda kontrolü ele alıyor ve insan sürüsü

uyuma geçiyor. Gerekli liderliğin sorgulanması ya da ona uyulmamasının yaratacağı olumsuz

sonuçların farkında olan insan lidere, lider de planının, amacının gerçekleşmesi ya da başarısızlığa

uğramaması için çevresine güvenmek zorundadır. Sürüde eli ağır olan kesim ise kadınlar oluşturuyor.

Burada çoğu sözde mağara araştırmacılarının klişelerine basitliğine kanmadan durumu anlatacağım.

MÖ 10.000’den MÖ 4.000’e kadar av yakalayabilmek öyle kolay bir iş değildi. Günler geceler boyunca

süren av macerasından eli boş dönme olasılığı oldukça yüksek, hatta hayatta kalma ihtimali bile

sıkıntılı. Bu durumu hazmettikten sonra av mangasından uzaklaşıp sürümüzün mağarasına dönersek,

kadınlar, hep birlikte mağaradan fazla uğraşmadan toplayıcılıkla günlük erzakını toplayabiliyor. Av için

giden insanlara gerek kalmadan hayatlarını sağlayabiliyorlar. Avdan eli dolu dönülmesi ile birlikte

insanlar toplayıcılığa gerek kalmadan bir hafta boyunca beslenebiliyor. Bunun rahatlığı içerisinde

avcılık tehlikeli olduğu gibi kazancı yüksek. Kadın, avın başarılı olmasında bile erzakı düzenleme

görevini üstlendiği için kadının çalışma yükü ile otoritesi de artıyor. Bu zaman içerisinde kadın

egemenliğinin hüküm sürdüğünü, çoğu ilkel kabilelerde görebiliriz. Kızılderililer içerisinde kadın,

istediği erkekten çocuk yapabiliyor, kocayı kendi hanesine alıyor, erkeğin başarısızlığı ya da

verimsizliği anında evinden kovabilip başka bir erkeği kendi hanesine alabiliyor.

Gılgamış hikayesinin ana fikri erkeğin artık anaerkil düzenden kurtulması ve ataerkil düzeni sağlamaya

başlamasıdır. İştar Gılgamışı öldürmesi için cennetin öküzü Gugalanna'yı gönderir fakat Enkidu ve

Gılgamış tarafından öldürülür. Cennetin öküzünün buradaki sembolizasyonu, ehlîleştirilmiş öküzdür.

Sabanın icadı ve ehlîleştirmeyi geliştirmiş erkeğe karşı şikâyet edemeyen kadın, tarımı bu şekilde

kaybetmiştir. Ehlileştirme ile eve her gün giren et erkeğin erkini yükseltiyor ve kadının erkini azaltıyor.

Eskiden hanesine alan kadın artık başka hanelere gönderiliyor, gönderilmeyen için kız kaçırmalar,

kavgalar başlıyor, kadınlar ağlıyor ve bütün bu eylemler yerini kına gecelerine, düğünden önceki cirit

oyunlarına, güç gösterilerine bırakıyor. Din ise bu destan gibi ataerkilliği yayamaya çalışıyordu.

Doğanın çeşitli zorluklarına karşı çıkabilen insanlık geliştiği ve çoğaldığı için artık kabileler de

ortaklaşmaya başladı. O zamanın gelişmiş tarımına baş kaldırmış toprağın yalnızca ehlîleştirilen

hayvanlar tarafından tüketilmesi ile insanların o toprakları o otlar yine bitebilsin diye terk edip başka

topraklara yol alması ile başlıyor göçebelik.

Dünyada kendi kabilelerin dışındaki insanları hor görme güdüsü o zamanda zaten bulunur ve bu çoğu

canlı türü için de olagelmiştir. Herhangi bir çatışma içerisinde esir alınmış her kişi ya öldürülür ya da

kabileye katılırdı. Göçebelik ve gelişmiş tarım zaman içerisinde yeni bir fırsatı doğurdu. Öküzü

ehlîleştirebilen bir kişi, ilk canlı motoru kullanabilen bir kişi insanı da kullanabilirdi. Savaşta esir

düşmüş birinin ne onuru kalmıştı ki. Artık öldürülme ya da kültürü içerisine almak değil, kölelik

uygulanıyordu esirler için. Hatta dinlerce destekleniyor, kölelerin yaşamalarına şükretmesi ya da

sahiplerini sevmesi eylemlerini doğuruyordu. Artık yalnız insanlar veya hayvanlar değil. Topraklarda

sahiplenilmeye başlıyordu.

Her ne kadar tecrübe el hareketleri ile, konuşma ile devam ederken artık mezarların üzerindeki

harflerle, balballarda görüyorduk. Latin alfabesindeki A (ters çevirinde göreceğiniz alef öküzü

simgeler), O(göz), L(açı),P(insan) harfleri türüyor, çivi yazısı, Fenike alfabeleri görünüyordu

toprakların derinliklerinden çıkan yazılarda. Fakat bu yazılar zenginlerin varlıklarını gösteriyordu.

Köleler yalnızca tarlalarda ya da inşaatlarda değil, ev hizmetçisi ya da seks işçisi olarak ta kullanılırken

bu devir içerisinde köle sayısı özgür insanlara göre o kadar kalabalık oldu ki gün geldi ve duvarların

dışındaki tehditler için oluşturulmuş askeri gücün mızrakların uçları zenginleri korumak için kölelere

doğrultuldu.

Zanaatçılar, çiftçiler, madenciler gibi ayrılan meslek grupları her birinin başka meslekleri dışlaması ile

oluşan davranışlar ile mülkiyet geliştiriyor artık insanlar halkın çıkarı ya da görev dağılımından çok

emeğinin karşılığını düşünüyordu. Çiftçilerin o dağlar içerisinden çıkardıkları renkli taşları görünce

onları bir büyücü imiş gibi düşünen halklar, fantastik dünyadaki cüce ırkını doğurmuştur.

Yaşamın zor kısmını işleyen köleler yanında insanlar din yolu ile tümevarıma yani ilkel bilime başladı.

Kaynaklarım :1- Gılgamış destanı (iş bankası kültür yayınları hasan ali yücel klasikleri),

2- M. İlin E. Segal : İnsan nasıl insan oldu (say yayınları),

Önerilerim: Nardlar, Onbinlerin Yürüyüşü, Kalevala, orhun yazıtları, kutagu bilig, Sapiens.