ANİMALİZM

Hayvan - Oluş

Yunanlıların “psukhé” diye adlandırdığı Perslerin ise bizim deyişlerimizde de geçen “Can” olarak 

seslendiği şey neydi? “ Ruhtu. Nefesti.” Diyor Can Batukan, Anima-lizm felsefesini anlattığı kitabında. 

Romalılar ruha “anima” dediler, Oluşta olan, harekete sahip olan anlamında ve canlıların harakete 

sahip olanlarına da “animal” dediler. Bu da bir kategorilendirmeye yol açtı. Canlılardan harekete 

sahip olmayanlar ruha sahip değildi; mantarlar, bitkiler gibi. Laurasse büyük felsefe sözlüğündeki 

animal tanımından yola çıkarsak hayvanların birer özne olduğu kabul ederiz .

Hal böyleyken, basit bir canlının bile varoluşu oluşturan en önemli şeylerden biri yani seçimlerden

yoksun olduğunu söyleyebilir miyiz? Bu seçimleri doğayla olan bağlantısıyla yapmış olsa bile ona ait

olduğunu yok sayabilir miyiz? Elbette bir köpekten, insana benzer seçimler yapmasını bekleyemeyiz

çünkü köpek, insana dair logostan bihaberdir keza bu durum diğer türler için de geçerlidir. İnsanın ve

diğer türlerin aynı şekilde var olduğunu seçimler yaptığını söylemek yanlış olur fakat ortada bir

paydaşlık alanından bahsedebiliyoruz.

Animalizm bir yol göstericidir, insanın varoluşunda karşımıza çıkan yabancılaşma, makineleşme ve

mülkiyet düzeni gibi insanın kaçtığı durumları çözmek için bir yoldur. Charles Foster “Hayvan Olmak”adlı kitabında farklı hayvanların yaşayışlarını kopyalayıp doğada yaşadığında bir huzurdan ve oyaşama geri dönme ihtiyacından, arzusundan, bahseder. Bu deneyimden de yola çıkarak Animalizm’in iddia ettiği gibi insanın, insan olmaklığının esas itibariyle hayvan-oluşta olduğunu söylemesinde haklı bir yan görülebilir. Göçebe oluşu, ilkel oluşu kavramak, insanın önünde yeni algı kapıları açabilir. Doğadan kopalı yüzyıllar geçmedi ve evrimsel biyoloji için bu gülünecek bir süre, insanoğlu, biyolojik olarak hala doğaya ait ; bu da unutulmaması gereken bir detay.

Heidegger, Aristo’nun eseri olan De anima’nın bir ruhbilim metni olarak değerlendirilmesinin yanlış

olduğunu belirtir. Anima sadece insanın ruhu değildir. Ruh canlı varolanlar için için bir varlık

TEMELİDİR.Bu canlı olan tözüdür. Devam edecek olursak Aristo canlı ve cansız arasındaki farkın

hareket olduğunu ileri sürer yani aslında evrim dediğimiz değişimin sürecinden bakıldığında o kadar diğer türlerden uzaklaşacak kadar zaman geçirmedik. Varlık temelimizi anlamalı ve varoluş sorununu buna göre değerlendirme yoluna gidebiliriz.

İnsan- hayvan sorunsallaştırması, insanın hayvana karşı “ gıyaben bir farkı” olduğunu varsayar. Tıpki

insanın, robota karşı olan gıyabi farkı gibi. Bu fark esas itibariyle ruha sahip olmaya müktedir olmakla ilgilidir. Dünyaya ,ruha ,logosa ,akla ve şeye sahip olma meselesi.Heidegger, bu konu hakkında “Taşın dünyası yoktur.Hayvan dünyada yoksuldur. İnsan dünyada kurucudur” diyecektir. Başka bir deyişle hayvan bir dünyaya sahip olma imkânına sahiptir ancak bunu tam anlamıyla kullanamamakta dolayısıyla da yoksul bir dünyaya sahip olmaktadır.

Bunun doğru olup olmadığı konusunda etoloji ve biyoloji üzerinde yapılan çalışmalar, hayvan ve bitki duyarlılığın üst seviyede olduğunu ortaya koyuyor. Üstelik bunlardan bir mana üretmeye muktedir olduklarını söylüyor. Klasik Batı Felsefesi açısından bu bir sorundur, çünkü ona göre; hayvan tarifi ve

insan tarifi ontolojik olarak negatif nitelik taşır. Bu negatiflik yahut insanların diğer canlıları

ötekileştirmesini nasıl açıklayabiliriz? Bu sorunun yanıtını Heidegger ve Uexküll veriyor. Heidegger

hayvan dünyasını “Umwelt” yani çevreleyen dünya, insanın dünyasını ise dünya yani “Welt” olarak

tanımlar (1920/1930 ders notları) ve sonrasında da bu ikisi arasında fark olup olmadığı meselesini

tartışmaya açar. Hayvanın dünya sahibi olma gücü tartışması..Uexküll , Umwelt kavramını izah

ederken köpük örneğiyle gider. Her bir türün dünyası onu çevreleyen büyük ya da küçük birer sabun

köpüğüne benzer der. Bu onun algılayabileyeceği ve anlamlandırabileceği dünyanın sınırıdır. Bu

köpük hem o canlının sınırlarını belirler, hem de bizim onu anlamlandırmamıza engel olur. Bu zorluk

da hayvan duyarlılığının tümüyle yok farz edilmesine yol açabilir. Ancak bilimle son dönemde bu

duvarları aşabiliyoruz. Peki gene de bu köpük örneği yeterli mi? Heidegger ‘e göre insanın dünyası

geniştir ve daima daha derinlere nüfuz eder bu da günümüz dünyasını açıklayan bir durum aslında.

Aynı zamanda doğadan nasıl koptuğumuzu ve modern dünyadaki yaşadığımız tüm sorunların temelinide açıklayabiliyor.

Felsefeyi bir kenara bırakıp, bizimle beraber yanı başımızda büyüyen hayvanlara baktığımızda bir

seçimler ve varoluşlar silsilesi görebiliyor muyuz? Kendi köpüğümüzden içeri sızan kadarı belki

de..Kendi logosumuza dahi sızan bir örnekten bahsedelim; Koko 1971 yılında San Fransisco’da doğar ,eğitmeni tarafından 1000’in üzerinde insan diline ait sözcüğü kullanabilmesini sağlayan bir işaret diliöğretili ve insanlara yakarır bu Koko ; “Ben Koko. Ben çiçeğim, ben doğayım İnsanları seviyorum,dünyayı seviyorum ,ancak insanlar salak, salak!Çok üzülüyorum , ağlıyorum . Zaman azalıyor, dünyayı düzeltmeliyiz, ona yardım etmeliyiz, çok çabuk olmalıyız, doğa sizi görüyor, teşekkürler.”Tam tersinden gittiğimizde, kurtlar yahut ayılar tarafından “yetiştirilen” insan bebekleri

incelendiğinde, yaşadığı türün algı penceresine yaklaştığı, onlarla hayvan oluşu, insan oluşu

yaşadığını görebiliyor bilim insanları. Anlamıyoruz, ötekileştirdiğimiz canlıların ötesinde insan

varoluşuyla boğuşuyoruz. Fakat doğa yakarıyor ve varoluşun anahtarını veriyor belki de. Hayvan oluşu insan oluş u gösteriyor.

Yazan: Guernica

Kaynakça –ileri okuma

Belgesel önerisi: Earthlings

Anima-lizm –Can Batukan -6:45 yayınları

Hayvan Olmak- Charles Foster- Aprıl yayınları